TEN PROJEKT WYBRALIŚMY/LOKALNE/ĆWIKLICE/Wydawnictwo okolicznościowe 690-lecia Ćwiklic i 550-lecia Kościoła Parafialnego św. Marcina w Ćwiklicach

Komórka odpowiedzialna za realizację projektu:

Referat Promocji

Marta Wesołowska – kierownik

UM, I piętro, p. 106

tel.: 32 449 39 43

Witamy serdecznie na stronie naszego Projektu !!!

Poniżej nieco informacji, oczywiście wybiórczych o naszej parafii  i kościele w Ćwiklicach, w załaczeniu zdjęcia kościoła – w tym unikatowe z 1953 roku oraz pliki z ciekawostkami o kryptach, właścicielach wsi …. i inne. Zapraszamy do oglądania i zagłosowania !

Poniżej jeden z fragmentów książki którą zamierzamy wydać w roku 2016 na 550 lecie wybudowania kościoła oraz 690 pierwszej wzmianki historycznej o Ćwiklicach. Datowanie kościoła na 1466 rok przesądziły badania dendrochronologiczne oraz ekspertów Polskiej Akademii Nauk – poniżej fragment o historii parafii a dalej fragment z badań dendrochronologicznych kościoła:

HISTORIA   KOŚCIOŁA W ĆWIKLICACH     PW. ŚW. MARCINA Z TOURS
Ćwiklice, kościół p.w. św. Marcina ( XVI/XVII wiek ): ROK 2014 – III etap robót remontowo-konserwatorskich konstrukcji oraz wnętrza drewnianego kościoła ( remont konstrukcji szkieletowej wieży wraz z pokryciem dachu i jej oszalowaniem )ROK 2015 – montaż instalacji ppoż oraz rekonstrukcja i odrestaurowanie sufitów w kościele. Na 2016 rok planowane są prace nad odrestaurowaniem polichromii na ścianach.

1.    Nazwa i lokalizacja zabytku (adres)
Kościół p.w. św. Marcina, 43-229  Ćwiklice,  ul. Zawadzkiego  9,  działka gruntowa nr 47
gmina Pszczyna,  powiat pszczyński, województwo śląskie

2.    Dane zabytku wpisanego do rejestru zabytków (czas powstania, krótka historia, krótki  opis obiektu, znaczenie zabytku dla dziedzictwa kulturowego ze szczególnym uwzględnieniem jego wartości historycznej, artystycznej lub naukowej, dostępność zabytku, stan zachowania).
Pierwsze wzmianki o kościele położonym w tym miejscu pochodzą z 1326 roku. Obecny kościół został wzniesiony na zrębach pierwotnej świątyni na przełomie XV. Przeprowadzone ostatnio analizy dendrochronologiczne wykazały, że drewniany kościół został wzniesiony w latach 1464-1466 i jest najstarszym tego typu obiektem na Śląsku. Został przebudowany w XVIII wieku. Na przełomie XIX i XX wieku, podczas prac remontowych oryginalny kształt kościoła został zdeformowany.                                                                    
Jest to kościół drewniany, orientowany, konstrukcji zrębowej. Do kwadratowej nawy przylega od wschodu prostokątne prezbiterium. W zachodniej części nawy, na wysokości dachu wyodrębnia się wieża w rzucie kwadratu. Nawa i prezbiterium z starą zakrystią, obecnie kruchtą od strony północnej,– zbudowana jest w konstrukcji wieńcowej. Prezbiterium zamyka prostokątnie tylna ściana. Wieża postawiona jest na słup. W konstrukcji słupowej zbudowane są również dwa nowsze pomieszczenia od strony południowej: nowa zakrystia przylegająca do prezbiterium oraz kaplica dobudowana do nawy. Do kaplicy prowadzą od zewnątrz XVI wieczne dębowe drzwi, zdobione okuciami. Okucia te są uważane za szczytowe osiągnięcia kowalstwa w regionie pszczyńskim. Wejścia do kruchty i zakrystii są ostrosłupowe. Chór muzyczny jest wsparty na czterech słupach z ażurowym parapetem wybrzuszonym w części środkowej. Korpus wieży, zwężający się ku górze, obity jest tarcicą i nakryty barokowym hełmem z latarnią. Wieżyczka na sygnaturkę znajdująca się na dachu nawy jest miniaturką sześciobocznego hełmu wieży. Siodłowe dachy nawy i prezbiterium pokryte są gontem, podobnie jak hełmy wieży i sygnaturki. Wnętrze kościoła jest oświetlone dzięki niedużym oknom w ścianach bocznych. W oknie od strony północnej umieszczony jest witraż z wizerunkiem świętego Jacka, patrona diecezji, natomiast od strony południowej znajdują się witraże z wizerunkiem Najświętszego Serca Pana Jezusa i Niepokalanego Serca Maryi. Na południowej ścianie bocznej kaplicy znajduje się barokowy krucyfiks. Ołtarz główny, późnobarokowy, pochodzi z XVIII wieku. Jest on zdobiony bogatą, polichromowaną snycerką z rzeźbami dwóch świętych biskupów Wojciecha i Stanisława oraz świętej Trójcy adorowanej przez aniołki w zwieńczeniu. W centrum umieszczony jest obraz patrona parafii, św. Marcina biskupa Tours, pochodzący z XVII wieku, namalowany w stylu barokowym. Po bokach głównego ołtarza znajdują się posągi świętych, najprawdopodobniej Jana Nepomucena i Karola Boromeusza oraz posągi aniołów z XVIII wieku. Ołtarze boczne są również XVIII-wieczne. Lewy ołtarz zdobią rzeźby świętych Joachima i Józefa oraz kopia obrazu Madonny Sykstyńskiej Rafaela, wykonana przez uczniów Jana Matejki. W zwieńczeniu ołtarza znajduje się obraz Świętej Rodziny, pochodzący z II połowy XVII wieku. W prawym ołtarzu znajdują się rzeźby świętych Wacława i Krzysztofa oraz obraz Ukrzyżowania Pana Jezusa i Matki Boskiej Bolesnej w zwieńczeniu. W tyle kościoła znajduje się barokowo – klasycystyczny ołtarz z końca XVIII wieku, z obrazem św. Barbary, namalowanym przez prof. Czarneckiego w 1967 roku. W 1938 roku odkryto gotycki tryptyk z XV wieku. Umieszczony on był między deskami ściany, która łączyła nawę kościelną z wieżą. Po raz pierwszy oddano go do renowacji w jednej z pracowni konserwatorskich we Wrocławiu, w latach 1940-1942, po czym został on umieszczony w odrębnej kaplicy Matki Bożej. Powtórna renowacja tryptyku miała miejsce w latach 1993-1998. W części środkowej znajduje się wizerunek Matki Boskiej z Dzieciątkiem oraz Świętych Stanisława i Marcina. Na awersach skrzydeł umieszczone są postacie świętych. Na lewym skrzydle znajdują się święci: Paweł i Piotr oraz święte: Barbara i Katarzyna, na prawym święci: Jan Chrzciciel i Jakub Starszy oraz święte: Małgorzata i Dorota. Na rewersach znajdują się silnie zniszczone malowidła świętych niewiast. Tryptyk ten pochodzi najprawdopodobniej z pracowni krakowskiej, co ma związek z przynależnością parafii ćwiklickiej do diecezji krakowskiej do 1821 roku.
W latach osiemdziesiątych XX wieku odkryta została polichromia, pochodząca z lat osiemdziesiątych XVIII wieku. Jej autorem jest prawdopodobnie malarz Tischbein z Wrocławia. Pod warstwą wykonaną temperą na zaprawie kredowo – klejowej widoczne są ślady wcześniejszej polichromii zapewne z końca XVII lub początku XVIII wieku. W nawie znajduje się fryz z festonów roślinno – owocowych, postacie świętych Apostołów, fragmenty dużych scen figuralnych: Biczowanie, Cierniem Ukoronowanie, Niesienie Krzyża, Ukrzyżowanie Pana Jezusa i Zmartwychwstanie. W prezbiterium odkryto sceny z życia św. Marcina. Na ścianie północnej umieszczone są następujące sceny: Św. Marcin ofiarujący połowę swego płaszcza żebrakowi, Objawienie się Chrystusa św. Marcinowi, Św. Marcin nauczający i nawracający pogan (wskrzesza umarłych); na ścianie południowej: Św. Marcin rozdający jałmużnę ubogim i kalekom, przedstawienie symbolu IHS w wieńcu kwiatowym, Śmierć Św. Marcina.                        W kościele znajdują się również: chrzcielnica w kształcie Anioła dźwigającego czarę, barokowa z XVIII wieku, dwa feretrony z rokokowymi rzeźbami Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej i Pana Jezusa, noszone podczas procesji Bożego Ciała i podczas odpustów, drewniany krzyż ołtarzowy z XVIII wieku, lichtarze cynowe z XVIII/XIX wieku, relikwiarze  z relikwiami św. Andrzeja Boboli, św. Stanisława Kostki i św. Marii Goretti oraz późnobarokowa monstrancja i barokowy kielich z 1715 roku. W 1921 roku we wrocławskiej firmie Geittnera zostały zakupione dla parafii dwa dzwony, pierwszy tonacji As, o wadze 490 kg i średnicy 94 cm, zaś drugi tonacji C, o wadze 260 kg i średnicy 76 cm . Następnie w 1932 roku został wykonany dla parafii dzwon w pracowni Karla Schwabego w Białej Krakowskiej. Dzwon ten o tonacji Es ważył 200 kg, a jego średnica wynosiła 63 cm . W czasie drugiej wojny światowej dwa dzwony zostały zabrane przez okupantów. 22 czerwca 1947 roku poświęcono dwa nowe dzwony: pierwszy o tonacji As i wadze 480 kg, z wizerunkiem św. Marcina, drugi o tonacji Es i wadze 150 kg, z wizerunkiem Serca Pana Jezusa.
Kościół p. w. św. Marcina w Ćwiklicach ma bardzo duże znaczenie dla dziedzictwa kulturowego Ziemi Pszczyńskiej. Jest  to jeden z najciekawszych  zabytków tego typu               w województwie śląskim, znajduje się na Szlaku Architektury Drewnianej, w ramach którego ze względu na swoją architekturę i walory wykończenia wnętrza uchodzi za „perełkę” Ziemi Pszczyńskiej. Wiek kościoła ( pierwsze wzmianki o kościele położonym w tym miejscu pochodzą z 1326 roku. Obecny kościół został wzniesiony na zrębach pierwotnej świątyni na przełomie XVI i XVII wieku. Został przebudowany w XVIII wieku. Na przełomie XIX i XX wieku, podczas prac remontowych oryginalny kształt kościoła został zdeformowany ) oraz jego oryginalna konstrukcja nadają mu wielką wartość historyczną. Wielką wartość artystyczną posiada wykończenie oraz wyposażenie zabytkowego obiektu, które na czas niezbędnych prac w kościele zostało użyczone na potrzeby wystawy: ”Sztuka kościółków drewnianych Ziemi Pszczyńskiej” organizowanej przez Muzeum Zamkowe w Pszczynie.       
W związku z odkryciem krypt pod podsadzką nawy głównej podczas prac zabezpieczających kościół po ostatniej powodzi znacznie wzrosła również wartość naukowa obiektu. Odnalezione w kryptach szczątki ludzkie są poddawane badaniom archeologicznym przez konserwatora zabytków.
Obiekt był do czasu ostatniej powodzi, jak również docelowo po przeprowadzeniu wszystkich niezbędnych, zaplanowanych prac będzie dostępny bez ograniczeń, za równo ze względu na nabożeństwa w nim odprawiane, a także jako zabytek dla odwiedzających go turystów.
        W chwili obecnej ze względu na zły stan techniczny obiekt jest wyłączony z działalności liturgicznej. Podczas powodzi w 2010 roku teren przyległy do kościoła zalany został wodą do wysokości 3-go stopnia schodów wejścia głównego na teren kościoła. Spowodowało to podniesienie się wód gruntowych i nawodnienie terenu wokół Kościoła. Posadzka nawy kościoła wykonana z płytek terakoty, posadzka wieży wykonana z desek podłogowych była mocno zniszczona, zdeformowana. Na całej powierzchni wystąpiły wybrzuszenia i zapadliska dochodzące od 4 do 7 cm . Na powierzchni wystąpiły luźne płytki odspojone od podłoża, a deski podłogowe posadzki wieży wykazywały ugięcia na skutek lokalnego obniżenia się podłoża. Na powierzchni ścian wieńcowych nawy pasa przy posadzkowego wystąpiły poziome pęknięcia i odspojenie polichromii. Nastąpiło również rozwarcie styku podwaliny ze ścianą fundamentową. Stwierdzono również mocne zawilgocenie ścian wieńcowych nawy. Katastrofalny początkowo stan ( potwierdzony opiniami konserwatora zabytków i inspektora nadzoru budowlanego ) dzięki przeprowadzonym w latach 2010-2014 pracom poprawił się, lecz  w dalszym ciągu wymaga niezwłocznego przeprowadzenia koniecznych prac dla zachowania substancji zabytku, w szczególności zaś remontu konstrukcji szkieletowej wieży wraz z pokryciem dachu i jej oszalowaniem.

Historia kościelna parafii w Ćwiklicach (XIII–XIX wiek)

Pierwsza wzmianka o istnieniu parafii w Ćwiklicach pochodzi ze spisu świętopietrza,

czyli specjalnej daniny przekazywanej Stolicy Apostolskiej. W latach 1325–1327 ówczesny

pleban ćwiklicki, ks. Mikołaj płacił dziesięcinę papieską z 4 grzywien rocznego dochodu,

parafia ćwiklicka zaś uiszczała świętopietrze w wysokości 5 skojców31. Dane te pozwalają

przesunąć początki parafii w Ćwiklicach na połowę XIII wieku32. W okresie reformacji,

w latach 1574–75 kościół parafialny objęli protestanci. Odtąd przebywał przy nim ekszakonnik

z klasztoru ojców paulinów z Częstochowy Jan z Kłomnic, który sam został

apostatą w 1570 roku. Przebywał najpierw w Oświęcimiu, potem w Kętach i Pisarzowicach,

wreszcie osiadł jak się zdaje na stałe w Ćwiklicach33. W 1592 roku ks. Jan z Kłomnic

przystąpił do protestanckiego konwentu, podpisując się tytułem pastora. Brał udział

w konwentach protestanckich w 1593 i 1594 roku34. UŜywał swego brewiarza zakonnego,

a mszę św. odprawiał według mszału krakowskiego. Na rubrykach mszalnych znał się

jeszcze, natomiast dobrze juŜ nie pamiętał formuły rozgrzeszenia. Udzielał komunii pod

dwiema postaciami. Był Ŝonaty z niejaką Anną, z którą miał troje dzieci, dwóch chłopców

i dziewczynkę35. Dopiero w listopadzie 1598 roku miała miejsce wizytacja parafii

ćwiklickiej. Dokonał jej Krzysztof Kazimierski, archidiakon krakowski, późniejszy biskup

kijowski, z polecenia Jerzego kardynała Radziwiłła, biskupa krakowskiego. W dekanacie

pszczyńskim tylko w parafiach: Lędziny z Chełmem, Bojszowy i Ćwiklice, kościoły

pozostały w posiadaniu katolików36. Patronem kościoła był Baltazar Porębski, a od 26

grudnia 1598 roku rodzina Kozłowskich. Znamienne jest zastrzeŜenie Porębskiej w akcie

sprzedaŜy wsi Ćwiklice z 1598 roku, „w dzień świętego Szczepana w Groicu”, które

w oryginale brzmi: „A poniewadz koscziol czwikliczki starodawna od kilka seth lath iest

fundowany y nadany od przodkow Je. M. pani Porembski na religiam rzymskam

powszechną katholiczkom, w którym koscziele przodkowie Je. M. od dawnych cziasow takzie

pan ocziecz y pani matka yei milei pochowani sam, tedy Je. M. pani Porembska tam

zmowam kupnom to pozostawnie a zrzetelnie sobie wymawia, aby ta religia katoliczka

rzimska y fondaczia koscziola tego y to wszitko czo kolwiek iest od przodków Je. M. do tego

koscziola Czwikliczkiego od srebra y inszych rzeczy a aparatow kosczielnych, od pana

Walantego Kozlowskiego y od dziatek iego zachowana a nieodmiennie na ynakszą sluzbę

Bozam odmieniona nie byla”37. PowyŜszy dokument jest równocześnie jednym z rzadkich

w tutejszych stronach okazów z XVI wieku, pisanych po polsku. Treść tego dokumentu

świadczy o tym, jak słabo wówczas orientowano się w sprawach religijnych, bo przecieŜ

pani Porębska uwaŜała jeszcze kościół za katolicki, mimo Ŝe przy nim od przeszło

dwudziestu lat urzędował juŜ innowierca. Kościół ten miał w czasie wizytacji w 1598 roku….dwa ołtarze murowane, niekonsekrowane. Dach miał płaski, drewniany, okna całe, ściany

ozdobione malowidłami, a w środku obraz UkrzyŜowanego. Na dachu umieszczona była
sygnaturka. Cmentarz posiadał solidne ogrodzenie. Bogaty inwentarz parafialny powiększały
nadto cenne księgi liturgiczne: mszał krakowski, dwie agendy, jedna stara krakowska
pergaminowa, druga ołomuniecka, dwa pergaminowe antyfonarze, pergaminowy graduał
i stary pergaminowy brewiarz. Kościół uposaŜony był w pole ciągnące się od kościoła pod
Miedźną o długości 16 stajań, o szerokości około 150 zagonów. Na polach znajdowało się
7 stawów rybnych, z których jeden zaraz obok probostwa. Meszne miał po 36 korcy pszenicy
ozimej i tyleŜ owsa z Ćwiklic i Rudołtowic. Nadto z Rudołtowic pobierał ćwiklicki proboszcz
pewne dochody za odśpiewanie godzinek ku czci Najświętszej Maryi Panny38. Parafianie
Adam Mach i BłaŜej Nieszpór skarŜyli się przed wizytatorem, Ŝe z powodu niedbalstwa
księdza Jana, zabudowania parafialne podupadły. W dekrecie reformacyjnym z roku 1598
ks. wizytator Kazimierski nakazał, aby ksiądz nie komunikował pod dwiema postaciami,
wyjąwszy dziedziców Kozłowskich, by własnoręcznie pisał metryki, prowadził rachunki,
dbał więcej o bieliznę kościelną, o renowację co tydzień Przenajświętszego Sakramentu
i o czystą wodę w chrzcielnicy39. Krótko po wizytacji nowym proboszczem został Andrzej
Szumski z Krakowa, który równieŜ był protestantem. Jego nazwisko widnieje w księdze
protokołów konwentów pastorskich w latach 1600–1601, gdzie podpisał się jako „pastor in
Cwiklice”40. W 1619 roku z polecenia księdza biskupa krakowskiego Marcina Szyszkowskiego,
ksiądz protonotariusz apostolski Jan Fox przeprowadził wizytację dekanatu
pszczyńskiego. Stwierdził, iŜ administratorem parafii ćwiklickiej jest niejaki Albert
Wantorski, który nie posiada dokumentu biskupiego stwierdzającego udzielenie święceń
kapłańskich. On sam twierdził, iŜ został wyświęcony przez kardynała Radziwiłła. Ksiądz
wizytator stwierdził, iŜ niektóre rozporządzenia z dekretu z 1598 roku zostały wykonane.
Prowadzono rachunki i rozliczenia z kolekt, w drewnianej chrzcielnicy była czysta woda.
Nie pisano jednak metryk41. Ksiądz Jan Albert Gallaszkowicz, duszpasterzował w Ćwiklicach
od roku 1639, równocześnie będąc proboszczem w Jawiszowicach. Ksiądz Jan
Gallaszkowicz zaprowadził w 1639 roku księgę ślubów, która jest obecnie jedną z najstarszych
ksiąg metrykalnych na Górnym Śląsku. Właścicielem wsi Ćwiklice był wówczas
Marcin Kozłowski. Następnie w kronikach został wymieniony jako proboszcz ćwiklicki
ksiądz Baltazar z Przerębu Przerębski, który po śmierci księdza Stanisława Blocha proboszcza
i dziekana pszczyńskiego, administrował zastępczo przez rok parafią pszczyńską.
W 1654 roku otrzymał on nominację na probostwo w Pszczynie. Później został takŜe
mianowany dziekanem, a parafią pszczyńską zawiadował do 1659 roku42. W 1665 roku miała
miejsce kolejna wizytacja dekanatu pszczyńskiego. Parafię ćwiklicką wizytował wówczas
dziekan pszczyński ksiądz Jan Rakowski. Proboszczem w Ćwiklicach był w tym czasie
ksiądz Jerzy Stachurski, który objął parafię w 1654 roku. W dekrecie wizytacyjnym ksiądz
dziekan Rakowski stwierdził, iŜ w parafii ćwiklickiej „nie ma heretyków”43. …..

 Datowanie kościoła na 1466 rok przesądziły badania dendrochronologiczne oraz ekspertów Polskiej Akademii Nauk – fragmenty w pliku "o naszym kościele plus analiza dendrochronologiczna"